1. Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że
naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
może stanowić zasadną podstawę skargi kasacyjnej w przypadkach, gdy sposób
zredagowania uzasadnienia uniemożliwia odtworzenie rozumowania, które
doprowadziło do konkretnego rozstrzygnięcia. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku
nie jest dotknięte tego rodzaju uchybieniami. Z wywodu Sądu Okręgowego wynika
bowiem, że dopuszczając możliwość wygaśnięcia obowiązku dostarczenia lokalu
socjalnego osobom zobowiązanym do opuszczenia i opróżnienia lokalu
mieszkalnego, za nieistotne dla takiej kwalifikacji uznał zakończenie
postępowania klauzulowego co do tego obowiązku. Niedostatki w zakresie
objaśnienia tego stanowiska nie są tego rodzaju, żeby uniemożliwiały kontrolę
wyroku w postępowaniu kasacyjnym.
2. Ma rację pozwana, o ile twierdzi, że sposób
zredagowania przez Sąd Okręgowy wyroku zmieniającego rozstrzygnięcie Sądu
Rejonowego wywołuje pewne zastrzeżenia. Jeśli Sąd Okręgowy zdecydował się na
powtórzenie w swoim orzeczeniu także tej części rozstrzygnięcia Sądu
Rejonowego, do której nie miał zastrzeżeń i nie chciał wprowadzić w niej
zmiany, to stwierdzenie, że zmienia wyrok w pkt I i IV powinien poprzedzić
słowami "poprzez nadanie mu brzmienia", względnie tak zredagować
sentencję wyroku, jak proponuje pozwana w skardze kasacyjnej. Wówczas
niewątpliwie orzeczenie Sądu drugiej instancji nie byłoby kolejną wypowiedzią o
zasądzeniu na rzecz powoda kwoty 53.716 zł z odsetkami. Okoliczność ta nie była
jednak przyczyną wzruszenia wyroku w postępowaniu kasacyjnym, gdyż intencję
Sądu dostatecznie objaśnia uzasadnienie wyroku, a ewentualne wątpliwości co do
wysokości świadczeń ostatecznie zasądzonych na rzecz powoda (mogące powstać w
związku z tym, że wyroki Sądów obu instancji funkcjonowałyby w obrocie prawnym
samodzielnie, tworząc jeden tytuł egzekucyjny, do którego nie byłoby dołączone
ich uzasadnienia) pozwana mogłaby usunąć występując z wnioskiem o wykładnię
wyroku.
3. Ocenę zasadności zarzutów naruszenia prawa
materialnego przez Sąd Okręgowy trzeba poprzedzić rozważeniem charakteru i
źródeł obowiązku dostarczenia lokalu socjalnego osobom podlegającym eksmisji z
lokalu mieszkalnego, gdyż ma to znaczenie dla stwierdzenia, czy w ogóle, a
jeśli tak, to w wyniku jakich zdarzeń, obowiązek ten mógłby przejść na inną
gminę.
W uchwale składu siedmiu sędziów z 13 grudnia 2012
r., III CZP 48/11, OSNC 2012, Nr 5, poz. 57, Sąd Najwyższy wypowiedział
się o przyczynach wprowadzenia i o charakterze obowiązku gmin dostarczenia
pomieszczenia tymczasowego osobom obowiązanym wyrokiem eksmisyjnym do
opuszczenia i opóźnienia lokalu mieszkalnego. Tożsame przyczyny zadecydowały o
stworzeniu kategorii lokali socjalnych i wprowadzeniu obowiązku zawierania umów
najmu takich lokali z osobami obowiązanymi do opuszczenia i opróżnienia lokali
mieszkalnych na podstawie orzeczenia o eksmisji. W powołanej wyżej uchwale Sąd
Najwyższy wyjaśnił, że zaspokojenie własnych potrzeb mieszkaniowych powinno być
podstawową troską każdego człowieka. Potrzeby mieszkaniowe osoby niezdolnej do
ich samodzielnego zaspokojenia powinni zaspokoić zobowiązani do alimentacji, w
granicach wyznaczonych treścią obowiązku alimentacyjnego. Obowiązek
zaspokojenia tych potrzeb ciąży na organach administracji publicznej w takim
zakresie, w jakim zadanie to należy przypisać państwu i jego organom w związku
zaciągniętymi zobowiązaniami międzynarodowymi, standardami przyjętymi w
Konstytucji i sposobami ich realizacji wyznaczonymi przez ustawy.
Prawo do ochrony życia prywatnego i rodzinnego oraz
poszanowania mieszkania zostało zagwarantowane w art. 8Konwencji o
ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz.
284 z późn. zm.; dalej - Konwencja). Z tego przepisu w orzecznictwie
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wyprowadza się wnioski o
niedopuszczalności wykonywania orzeczeń eksmisyjnych "na bruk".
Konstytucja w art. 75 ust. 1 wśród zadań władzy publicznej wymienia m.in.
prowadzenie polityki sprzyjającej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli
i przeciwdziałaniu bezdomności. Norma zawarta w tym przepisie ma charakter
programowy, gdyż określa zadania państwa, nie wynikają z niej jednak prawa
podmiotowe jednostek (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 29 września 2003
r., K 5/03, OTK ZU-A 2003, Nr 7, poz. 77).
Konkretne zadania organów administracji publicznej, w
tym administracji samorządowej oraz formy ich realizacji powinny mieć wyraźną
podstawę w obowiązujących przepisach. Co do zasady, zadania publiczne służące
zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostki
samorządu terytorialnego (art. 166 ust. 1Konstytucji), a zaspokajanie tych
potrzeb należy do zadań własnych gminy (art. 7 ust. 1 u.s.g.). Katalog zadań
gminy ma charakter otwarty, a to, które zadania mają charakter obowiązkowy
określają ustawy (art. 7 ust. 2 u.s.g.). Jak wynika z art. 4 ust.
1 u.o.p.l., tworzenie warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych
wspólnoty samorządowej należy do gminy. Na formy realizacji tych zadań
wskazuje art. 4 ust. 2 u.o.p.l., stosownie do którego gmina, na
zasadach i w wypadkach przewidzianych w ustawie, zapewnia lokale socjalne i
lokale zamienne, a także zaspokaja potrzeby mieszkaniowe gospodarstw domowych o
niskich dochodach, przy czym uprawnienia do lokalu socjalnego oraz zamiennego
są reglamentowane przez ustawę o ochronie praw lokatorów.
Udostępnienie dłużnikowi lokalu socjalnego względnie
pomieszczenia tymczasowego w związku z wykonywaniem orzeczenia o eksmisji
oznacza, że nie grozi mu pozostawienie bez dachu nad głową po wyprowadzeniu z
lokalu podlegającego wydaniu wierzycielowi, bo wskazano mu pomieszczenie, w
którym może znaleźć schronienie. Dłużnika obowiązku opuszczenia, opróżnienia i
wydania lokalu mieszkalnego nie można jednak zmusić, by zamieszkał w lokalu
socjalnym udostępnionym mu przez gminę, tak samo jak nie można go zmusić, by
znalazł dla siebie pomieszczenie tymczasowe, o jakim mowa w art. 1046 §
4 k.p.c. albo, by zamieszkał w takim pomieszczeniu, które wskaże inna
osoba.
Przyjęty wyżej standard postępowania w stosunku do
dłużnika podlegającego eksmisji z lokalu mieszkalnego jest konsekwencją
zaciągnięcia przez państwo zobowiązania do przestrzegania art. 8 Konwencji.
Obowiązek przestrzegania art. 8 Konwencji i art. 75 ust. 1 Konstytucji
ciąży na państwie, które zaciągnęło wynikające z tych przepisów zobowiązania i
zadeklarowało obywatelom określony standard dążenia do zrealizowania ich
uprawnień. Organy władzy publicznej muszą zatem podejmować działania
zapewniające realizowanie w stosunku do dłużnika deklarowanych mu praw i
wolności.
W postępowaniu egzekucyjnym, w którym wykonywany jest
stwierdzony tytułem wykonawczym obowiązek dłużnika opuszczenia, opróżnienia i
wydania wierzycielowi lokalu mieszkalnego państwo działające przez organy
władzy publicznej ma też pewne obowiązki w stosunku do wierzyciela, a ich
źródłem są zaciągnięte zobowiązania międzynarodowe i Konstytucja. Wykonanie
wydanego orzeczenia jest jednym z etapów realizowania przez wierzyciela prawa
do sądu, z którego korzystał on w postępowaniu rozpoznawczym, poprzedzającym
wydanie mu tytułu wykonawczego. W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka na tle art. 6 Konwencji ustalony jest pogląd, że na treść prawa do
sądu składa się nie tylko uprawienie do rozpoznania sprawy przez organ
spełniający określone standardy organizacyjne i proceduralne oraz do uzyskania
rozstrzygnięcia w sporze pomiędzy stronami, ale także uprawnienie do wykonania
wydanego orzeczenia. Obowiązywanie przepisów, które uniemożliwiają wykonanie
wydanego orzeczenia względnie prowadzą do przewlekłości w postępowaniu
egzekucyjnym jest formą naruszenia prawa do sądu. W wyroku z 3 maja 2011 r., nr
6854/07, Apanasewicz przeciwko Polsce, Europejski Trybunał Praw Człowieka
przypomniał, że prawo do sądu zapewnione przez art. 6 Konwencji chroni
wykonanie prawomocnych orzeczeń sądowych, które w państwie prawa nie mogą
pozostać nieskuteczne ze szkodą dla strony. Wykonanie orzeczenia sądowego nie
może napotkać na przeszkody i opóźnienia; po wydaniu prawomocnego wyroku władze
publiczne są zobowiązane do wykonania go w jasny i spójny sposób, w celu
uniknięcia niepewności prawnej odczuwanej przez osoby, których dotyczy
stosowanie prawa. W cywilnym postępowaniu wykonawczym, gdy wierzyciel i dłużnik
są osobami fizycznymi obowiązek ciążący na władzy publicznej polega na
należytym działaniu i udzielaniu pomocy wierzycielowi w podejmowanych przez
niego krokach mających na celu wyegzekwowanie orzeczenia wydanego na jej
korzyść.
Wywiązanie się przez państwo z przyjętych w umowach
międzynarodowych i standardach konstytucyjnych obowiązków w stosunku do osób
podlegających eksmisji nie może polegać na przerzuceniu na wierzyciela ciężarów
wynikających z konieczności tolerowania obecności dłużnika w lokalu, który
powinien mu być wydany, przy zupełnym pominięciu obowiązków organów
administracji jako realizujących bieżącą politykę państwa w tym zakresie.
Problem ten wiąże się nie tylko z potrzebą spowodowania, że zrealizowane
zostanie prawo do sądu zadeklarowane na rzecz wierzyciela, ale w większości
przypadków nadto jeszcze prawo do ochrony jego własności (art.
64 Konstytucji).
Zawieranie z uprawnionymi umów najmu lokali socjalnych
i pomieszczeń tymczasowych jest formą realizacji zadań administracji publicznej
przez organy jednostek samorządu terytorialnego. Wykonywanie tych zadań także w
tych tzw. niewładczych formach działania administracji mieści się w zakresie
pojęcia "wykonywanie władzy publicznej" w rozumieniu art.
417 k.c.
4. Zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych wspólnoty
samorządowej jako zadanie własne gmin (art. 4 ust. 1u.o.p.l.) jest realizowane
wobec osób tworzących wspólnotę samorządową poprzez:
a) zapewnianie lokali socjalnych i lokali zamiennych
(art. 4 ust. 2 in princ. u.o.p.l.),
b) zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych gospodarstw
domowych o niskich dochodach (art. 4 ust. 2 in fine u.o.p.l.),
c) wskazanie pomieszczeń tymczasowych, w celu
wykonania orzeczenia o eksmisji z lokali mieszkalnych osób, którym nie
przysługuje uprawnienie do lokalu socjalnego (art. 4 ust. 2a u.o.p.l.).
W świetle powyższego, obowiązek dostarczenia lokalu
socjalnego osobie, co do której zapadł wyrok nakazujący opuszczenie,
opróżnienie i wydanie wierzycielowi lokalu mieszkalnego z zastrzeżeniem jej
uprawnienia do lokalu socjalnego (art. 18 ust. 5 u.o.p.l.) nie jest
jedyną, lecz jedną z wielu sytuacji, w których gmina powinna zrealizować
nałożone na nią zadania. W tym przypadku jednak niewykonanie przez gminę
nałożonego na nią zadania dotyka nie tylko uprawnień członka wspólnoty
samorządowej, który z różnych przyczyn nie może samodzielnie zaspokoić swoich
potrzeb mieszkaniowych, lecz i uprawnień osoby mającej prawo oczekiwać na
sprawne wykonanie orzeczenia sądowego. Z tego względu w art. 18 ust.
5 u.o.p.l. ustawodawca wyraźnie określił podstawę dla roszczenia
odszkodowawczego właściciela (wierzyciela w stosunku do osoby uprawnionej do
lokalu socjalnego) przeciwko gminie o naprawienie szkody spowodowanej
niewykonaniem jej zadań wobec uprawnionego do lokalu socjalnego.
O tym, na której gminie spoczywa obowiązek
dostarczenia lokalu socjalnego osobom uprawnionym do jego uzyskania, co do
których zapadło orzeczenie o ich eksmisji ustawodawca wypowiedział się
w art. 14 ust. 1 u.o.p.l., wskazując na gminę właściwą ze względu na
miejsce położenia lokalu podlegającego opróżnieniu. Problem w rozpatrywanej
sprawie wynikł z tego, że po wydaniu wyroku nakazującego opuszczenie,
opróżnienie i wydanie powodowi jego nieruchomości z zastrzeżeniem uprawnienia
do lokalu socjalnego dla osób podlegających eksmisji, nieruchomość ta znalazła
się w graniach administracyjnych innej gminy niż ta, w granicach
administracyjnych której była w czasie trwania procesu o eksmisję. Z tego faktu
pozwana wywodzi, że obowiązek dostarczenia lokalu socjalnego osobom
podlegającym eksmisji z nieruchomości powoda pozostał przy gminie, na terenie
której znajdowała się ona w czasie trwania procesu o eksmisję. Zdaniem
pozwanej, po wydaniu wyroku eksmisyjnego nie miało miejsca żadne zdarzenie,
które by można uznać za źródło przejścia na nią obowiązku, którego
dotyczy art. 18 ust. 5 u.o.p.l. Dla uzasadnienia tego poglądu pozwana
odwołuje się do przepisów zastrzegających pewne uprawienia w toku procesu o
eksmisję dla gminy, na terenie której znajduje się lokal objęty żądaniem pozwu.
Artykuł 15 ust. 2 u.o.p.l. stanowi, że w sprawie
o opróżnienie lokalu sąd "z urzędu" zawiadamia o postępowaniu gminę
właściwą ze względu na miejsce jego położenia. Celem tego unormowania jest
umożliwienie gminie wstąpienia do sprawy w charakterze interwenienta ubocznego.
Do udziału gminy w sprawie o opróżnienie lokalu, w myśl art. 15 ust.
3 u.o.p.l., stosuje się odpowiednio przepisy o interwencji ubocznej, z
wyjątkiem przepisów art. 78, 79 zdanie drugie i art.
83 k.p.c., a gmina, przystępując do udziału w sprawie, czyni to po stronie
powoda (wynajmującego) i nie musi wykazywać swojego interesu prawnego w
przystąpieniu do sprawy. W konsekwencji w rozważanej sytuacji: -
niedopuszczalne jest zgłoszenie opozycji przez strony (art. 78 k.p.c.)
przeciwko zgłoszeniu przez gminę interwencji procesowej; - czynności
interwenienta ubocznego (gminy) mogą pozostawać w sprzeczności z czynnościami i
oświadczeniami strony, do której przystąpiła (art. 79 zdanie drugie
k.p.c.); - gmina (mimo zgody stron) nie może wejść na miejsce strony, do której
przystąpiła (art. 83 k.p.c.).
Zacytowane unormowania rzeczywiście pozwalają gminie,
na terenie której znajduje się lokal objęty żądaniem eksmisji na wzięcie
udziału w sprawie i powołanie w niej twierdzeń i dowodów przemawiających za
tym, że pozwanym nie przysługuje uprawnienie do lokalu socjalnego. Trzeba
jednak zauważyć, że wyrok wydany w sprawie o nakazanie opuszczenia, opróżnienia
i wydania lokalu mieszkalnego nie jest tytułem egzekucyjnym przeciwko gminie,
która wystąpiła w postępowaniu w roli interwenienta ubocznego, w szczególności
nie stwierdza jej obowiązku nadającego się do przymusowego wykonania ani
zresztą także nie kreuje po stronie uprawnionego roszczenia o zawarcie z nim
umowy najmu lokalu socjalnego, bo cywilne roszczenie tego rodzaju musiałoby
mieć konkretny przedmiot (konkretny lokal socjalny), a orzeczenie sądowe zapada
niezależnie od tego, czy gmina dysonuje choćby jednym wolnym lokalem, który
mógłby być wynajęty uprawnionemu jako socjalny. Wyrok taki stwierdza natomiast
uprawienie osoby zobowiązanej do opuszczenia, opróżnienia i wydania lokalu
mieszkalnego jako dłużnika, od zrealizowania którego zależy możliwość
skutecznego przeprowadzenia przez wierzyciela tego obowiązku postępowania
egzekucyjnego na podstawie art. 1046 k.p.c. Wypowiedź sądu nie jest
nastawiona na kreowanie i wiązanie z konkretną gminą obowiązku dostarczenia
konkretnej osobie konkretnego lokalu socjalnego, a tylko tak ukształtowany
obowiązek mógłby być postrzegany w kategoriach wierzytelności i odpowiadającego
mu długu, co do którego obowiązywałyby właściwe dla prawa cywilnego zasady
następstwa.
To, na której gminie spoczywa obowiązek dostarczenia
lokalu socjalnego osobie, o której uprawieniu orzekł sąd w sprawie o eksmisję
wynika z ustawy (art. 14 ust. 1 zdanie drugie u.o.p.l.), i zawsze jest to
gmina właściwa ze względu na miejsce położenia lokalu podlegającego
opróżnieniu, nawet gdyby nie zgłosiła w procesie o eksmisję tej szczególnego
rodzaju interwencji, którą przewidział ustawodawca w art. 15 ust.
2 u.o.p.l., albo gdyby po wydaniu wyroku doszło do zdarzenia, wskutek
którego podlegający opróżnieniu lokal znajdzie się w granicach
administracyjnych innej gminy. Charakterystyczne zresztą jest, że ustawodawca
wskazuje na gminę obowiązaną do dostarczenia uprawnionemu lokalu socjalnego
w art. 14 ust. 1 zdanie drugie u.o.p.l., a nie w art.
15 u.o.p.l., w związku z regulacją skutków wyroku wydanego w sprawie o
eksmisję. Z uwagi na charakter gmin, jako podmiotu prawa publicznego i prawa
prywatnego, rodzaj zdarzeń mogących powodować ich zlikwidowanie lub zmiany w
obrębie ich granic jest limitowana ustawą (zniesienie, podział, połączenie,
zmiana ich granic - art. 4 ust. 1 pkt 1 in fine u.s.g.). Skoro nieruchomość
powoda po 1 stycznia 2009 r. nadal zajmowana jest przez osoby, którym - zgodnie
z orzeczeniem o ich eksmisji - przysługuje uprawnienie do lokalu socjalnego, to
po tej dacie uprawnienie to, o ile wcześniej nie wygasło, powinna zaspokoić ta
gmina, na terenie której znajduje się nieruchomość, z której ma nastąpić
eksmisja. Od 1 stycznia 2009 r. Gmina Miasto R. jest zatem zobowiązana do
dostarczenia lokalu socjalnego uprawnionym do jego uzyskania członkom rodziny
K., chyba że uprawnienie tych osób już wcześniej wygasło.
Reasumując ten wątek trzeba wskazać, że obowiązek
dostarczenia lokalu socjalnego (art. 18 ust. 5 u.o.p.l.) odpowiadający
uprawnieniu zastrzeżonemu w wyroku nakazującym opuszczenie, opróżnienie i
wydanie lokalu mieszkalnego dla dłużnika tego obowiązku, póki nie wygaśnie,
zawsze ciąży na tej gminie, na terenie której znajduje się lokal podlegający
opróżnieniu (art. 14 zdanie drugie u.o.p.l.).
Trzeba też zauważyć, że obowiązek zabezpieczenia
potrzeb osób obowiązanych opuścić, opróżnić i wydać uprawnionemu zajmowany
dotychczas lokal może powstać później, a mianowicie już po wydaniu wyroku w
sprawie o eksmisję. Jeśli wyrok wydany w sprawie o eksmisję nie zawiera
rozstrzygnięcia o przysługiwaniu eksmitowanym uprawnienia do lokalu socjalnego,
to osobom tym - już na etapie wykonywania orzeczenia eksmisyjnego - ma być dostarczone
pomieszczenie tymczasowe, o jakim jest mowa w art. 1046 § 4 k.p.c.
Zgodnie z § 2 ust. 2-4 wydanego na podstawie art. 1046 § 11 k.p.c.
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 26 stycznia 2005 r. w sprawie
szczegółowego trybu postępowania w sprawach o opróżnienie lokalu lub
pomieszczenia albo o wydanie nieruchomości oraz szczegółowych warunków, jakim
powinno odpowiadać tymczasowe pomieszczenie (Dz. U. Nr 17, poz. 155), jeżeli
dłużnikowi nie przysługuje prawo do innego lokalu lub pomieszczenia, w którym
może on zamieszkać, ani nie znalazł on tymczasowego pomieszczenia, komornik
niezwłocznie występuje do gminy, właściwej ze względu na miejsce położenia
lokalu podlegającego opróżnieniu, o wskazanie tymczasowego pomieszczenia, chyba
że wierzyciel wskazał tymczasowe pomieszczenie dla dłużnika.
5. W dalszej kolejności trzeba rozważyć, jaka jest
treść obowiązku gminy, o którym mowa w art. 18 ust. 5 u.o.p.l. i
korelującego z nim uprawnienia osoby, na rzecz której ma być spełniony. W
przepisie tym ustawodawca wskazał na powinność "dostarczenia lokalu
socjalnego osobie uprawnionej do niego z mocy wyroku", a w art. 14
ust. 6 u.o.p.l. stwierdził, że sąd w wyroku eksmisyjnym nakazuje
wstrzymanie wykonania opróżnienia lokalu do czasu "złożenia przez gminę
oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego". W celu zrealizowania
uprawnienia, o którym orzeczono w wyroku eksmisyjnym gmina musi podjąć
działania faktyczne, polegające na pozyskaniu mieszkań do jej zasobu, a
następnie zaoferować uprawnionemu do wynajęcia konkretne mieszkanie mające
standard lokalu socjalnego.
Wyżej (pkt 3) określono przyczyny przyjęcia na siebie
przez państwo obowiązków w zakresie przeciwdziałania bezdomności i koniecznego
wsparcia w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych osób, które ich samodzielnie zaspokoić
nie mogą, zastrzegając, że uprawnieni nie muszą z tego rodzaju pomocy socjalnej
skorzystać. W świetle tych ustaleń trzeba wskazać, że obowiązek gminy, o jakim
mowa w art. 18 ust. 5 u.o.p.l. polega na złożeniu oferty wynajęcia
lokalu socjalnego spełniającego wymagania określone w art. 2 ust. 1 pkt
5 u.o.p.l. osobie, której służy uprawnienie będące korelatem tego
obowiązku. Z ustawy nie wynika, przez jaki czas złożona oferta ma wiązać gminę,
a zatem wyznacza ona ten okres samodzielnie. Gmina nie może przy tym zmusić
uprawnionego, by przyjął ofertę, a przeniesienie go przy użyciu środków
przymusu do zaoferowanego lokalu socjalnego zanim zamanifestuje on wolę
zawarcia umowy najmu tego lokalu byłoby równoznaczne ze spowodowaniem zajęcia
lokalu bez tytułu prawnego, w warunkach gdy lokale socjalne mają być
udostępniane uprawnionym nie na podstawie władczych działań organów państwa,
ale na podstawie umów najmu. Przewidziany w art. 18 ust. 5 u.o.p.l.
obowiązek gminy dostarczenia lokalu socjalnego uprawnionej osobie gaśnie z
upływem terminu związania gminy skutecznie złożoną ofertą zawarcia z
uprawnionym umowy najmu lokalu socjalnego.
Treścią uprawnienia będącego korelatem opisanego wyżej
obowiązku gminy jest możliwość zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego, a zatem
należącego do zasobu mieszkaniowego gminy, co stwarza dla uprawnionego warunki
dla zaspokojenia jego potrzeb mieszkaniowych przez czas oznaczony (art. 23 ust.
1 u.o.p.l.), za czynsz - w założeniu - korzystniejszy od stawek rynkowych.
Póki to uprawnienie trwa, póty w stosunku do osoby, której ono przysługuje nie
może być wykonane orzeczenie nakazujące opuszczenie, opróżnienie i wydanie
dotychczas zajmowanego lokalu mieszkalnego wierzycielowi tego z kolei
obowiązku.
Uprawnienie, którego dotyczy art. 18 ust.
5 u.o.p.l. jest zastrzegane w wyroku wydawanym w sprawie wszczynanej z
inicjatywy osoby, która domaga się nakazania zajmującemu jej lokal jego
opuszczenia, opóźnienia i wydania. Przesłanki decydujące o istnieniu
uprawnienia do lokalu socjalnego sąd ma obowiązek rozważyć z urzędu, a - w
świetle art. 14 ust. 3 i 4 u.o.p.l. - są nimi dotychczasowy
sposób korzystania z lokalu przez uprawnionego i jego szczególna sytuacja
materialna i rodzinna. W art. 14 ust. 4 u.o.p.l. ustawodawca wyliczył
pewne stany i sytuacje zobowiązanego do opróżnienia lokalu, które muszą być
przez sąd zakwalifikowane jako kreujące jego "szczególną sytuację
materialną i rodzinną", pod warunkiem jednak, że nie może on zamieszkać w
innym lokalu. W świetle art. 14 ust. 3 i 4 u.o.p.l. uprawnienie
do otrzymania lokalu socjalnego, którego korelatem jest obowiązek, o jakim mowa
wart. 18 ust. 5 u.o.p.l., dotyczy tych znajdujących się w szczególnej
sytuacji materialnej i rodzinnej osób, o których wypowiedział się sąd w wyroku
nakazującym im opróżnienie lokalu. Każdej z tych osób uprawnienie przysługuje
indywidualnie i z uwagi na jej własny stan fizjologiczny, stan zdrowia, wiek,
sytuację materialną. Rozważeniu tych indywidualnych uprawnień służy rozwiązanie
przewidziane przez ustawodawcę w art. 15 ust. 1 u.o.p.l., przez które
chciał zapobiec możliwości wykonania orzeczenia nakazującego opuszczenie i
opróżnienie lokalu mieszkalnego w stosunku do osoby, która utraciła do niego
tytuł, bez rozważenia sytuacji jej domowników, krewnych i innych osób reprezentujących
jej prawa, co - w świetle art. 791 § 2 k.p.c. - byłoby możliwe, gdyby
nie obowiązek ich wezwania do udziału w sprawie w charakterze pozwanych.
Wykonanie obowiązku zaoferowania lokalu socjalnego do
wynajęcia wymaga złożenia stosownego oświadczenia przez gminę wobec wszystkich
tych, którym uprawnienie przysługuje. Nie oznacza to, że każdemu uprawnionemu
do lokalu socjalnego w związku z orzeczeniem jego eksmisji z dotychczas
zajmowanego lokalu wraz z innymi jeszcze osobami, ma być zaoferowany samodzielny
lokal socjalny, odrębny od lokali oferowanych innym, współeksmitowanym, osobom.
Powyższe oznacza, że gmina może zaoferować jeden lokal socjalny dla
uprawnionych członków rodziny, obowiązanych na mocy orzeczenia sądu do
opuszczenia i opróżnienia tego samego lokalu zajmowanego dotąd wspólnie.
W art. 14 ust. 2 u.o.p.l. ustawodawca wskazał zresztą, że jeżeli w
wyroku orzeczono o uprawnieniu do lokalu socjalnego dwóch lub więcej osób,
gmina jest obowiązana zapewnić im co najmniej jeden lokal socjalny, a w
definicji lokalu socjalnego w art. 2 ust. 1 pkt 5 u.o.p.l. określił
powierzchnię, która ma przypadać na członka gospodarstwa domowego osoby, z
którą zostanie zawarta umowa najmu takiego lokalu. Oznacza to, że ilość osób
pozostających we wspólnym gospodarstwie, z których każdej może przysługiwać
odrębne uprawnienie do dostarczenia jej lokalu socjalnego w związku z
wykonaniem orzeczenia o eksmisji, musi być uwzględniona przez gminę w ofertach
zawarcia umowy najmu tego samego lokalu socjalnego.
Poza zakresem rozważań w niniejszej sprawie pozostawić
trzeba kwestię wygaśnięcia uprawnienia do uzyskania lokalu socjalnego wskutek
innych zdarzeń niż zrealizowanie wobec uprawnionego obowiązku zaoferowania mu
lokalu socjalnego oraz sposobu stwierdzenia tej okoliczności.
6. Wyrok sądowy stwierdzający obowiązek takiego
zachowania się, które może być wymuszone przy wykorzystaniu środków
przewidzianych ustawą o postępowaniu egzekucyjnym w administracji jest tytułem
egzekucyjnym, jeżeli jest prawomocny lub natychmiast wykonalny (art. 777 § 1
pkt 1 k.p.c.). Prawomocny wyrok stwierdzający obowiązek opuszczenia,
opróżnienia i wydania lokalu mieszkalnego ma powyższe cechy. Znaczenie
zastrzeżenia dłużnikowi uprawnienia do lokalu socjalnego dla jego relacji z
wierzycielem wynika z art. 14 ust. 6u.o.p.l. Zgodnie z tym przepisem,
orzekając o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego, sąd obowiązany jest
nakazać wstrzymanie wykonania opróżnienia lokalu do czasu złożenia przez gminę
oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego. Zastrzeżenie dłużnikowi
uprawnienia do lokalu socjalnego sprawia, że wyrok orzekający o obowiązku
opuszczenia, opróżnienia i wydania lokalu mieszkalnego nie może podlegać
wykonaniu przed złożeniem dłużnikowi oferty zawarcia z nim umowy najmu
konkretnego lokalu socjalnego. Zastrzeżenie tego uprawnienia sprawia, że do
momentu złożenia dłużnikowi przez gminę oferty zawarcia z nim umowy najmu
lokalu socjalnego wyrokowi nie może być nadana klauzula wykonalności. Jest to
równoważne przewidzianej w art. 786 k.p.c. sytuacji, gdy
"wykonanie tytułu jest uzależnione od zdarzenia". Trzeba przyjąć, że
skoro obowiązek wykazania wystąpienia tego zdarzenia, w świetle art.
786 k.p.c. ma obciążać wierzyciela, to może on - po wydaniu wyroku w
sprawie o eksmisję - wezwać gminę, aby wykonała swój obowiązek wobec dłużnika i
dostarczyła wierzycielowi dowód jego wykonania (informację o złożonej
dłużnikowi ofercie). Z takim żądaniem do gminy może oczywiście wystąpić także
sam dłużnik.
W świetle art. 14 ust. 6 u.o.p.l. w zw.
z art. 786 k.p.c., zdarzeniem, którego wystąpienie powoduje, że
wydany w sprawie o eksmisję wyrok może podlegać wykonaniu, jest złożenie przez
gminę uprawnionemu (lub wszystkim uprawnionym, jeśli w wyroku dotyczącym
podlegającego opróżnieniu lokalu orzeczono o wspólnym obowiązku większej liczy
osób) oferty zawarcia z nim (z nimi) umowy najmu. Nie chodzi przy tym, o
jakąkolwiek ofertę udostępnienia lokalu, lecz o ofertę wynajęcia lokalu
spełniającego wymagania stawiane lokalom socjalnym. Jeśli oferta zwarcia umowy
najmu lokalu socjalnego została złożona skutecznie, to dla przeprowadzenia
postępowania klauzulowego nie ma znaczenia okoliczność, czy oferta ta została
przyjęta, czy w związku z tym doszło do zawarcia umowy najmu między gminą i
osobami, którym zaproponowała ona wynajęcie konkretnego lokalu jako socjalnego.
Ryzyko nieprzyjęcia skutecznie złożonej oferty obciąża dłużnika obowiązku
opuszczenia i opróżnienia lokalu mieszkalnego.
Ustawodawca nie przewidział szczególnych zasad
prowadzenia postępowania klauzulowego w związku z żądaniem nadania klauzuli
wykonalności tytułowi egzekucyjnemu dotyczącemu orzeczenia stwierdzającego
obowiązek opuszczenia, opróżnienia i wydania wierzycielowi lokalu mieszkalnego
z zastrzeżeniem dla dłużnika uprawnienia do lokalu socjalnego. Postępowanie to
wszczynane jest zatem na wniosek wierzyciela, który ma obowiązek wykazać
dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym, że
nastąpiło zdarzenie, od którego uzależniona jest wykonalność obowiązku
stwierdzonego tytułem egzekucyjnym. Wniosek wierzyciela podlega rozpoznaniu, co
do zasady, na posiedzeniu niejawnym. Ze stanowiskiem sądu, który na podstawie
dokumentu przedstawionego przez wierzyciela przyjął, że nastąpiło zdarzenie, od
którego uzależnione było wykonanie tytułu egzekucyjnego dłużnik może
polemizować w postępowaniu zażaleniowym, zarzucając, że dokument przedstawiony
sądowi nie stwierdza dostatecznie okoliczności warunkującej wykonalność
obowiązku opuszczenia, opróżnienia i wydania wierzycielowi lokalu mieszkalnego,
gdyż nie wynika z niego, żeby skutecznie wobec niego została złożona oferta
wynajęcia lokalu socjalnego. Orzeczenie kończące postępowanie klauzulowe nie
korzysta z powagi rzeczy osądzonej, nawet w relacjach między stronami tego
postępowania.
Gmina, która uprawnionemu do lokalu socjalnego złożyła
ofertę wynajęcia lokalu socjalnego nie jest stroną w postępowaniu klauzulowym
dotyczącym wyroku nakazującego opuszczenie, opróżnienie i wydanie lokalu
mieszkalnego z zastrzeżeniem dla dłużnika uprawnienia do takiego lokalu i na
skuteczne złożenie oferty wynajęcia uprawnionemu lokalu socjalnego, ze skutkiem
w postaci wygaśnięcia jej obowiązku może się powoływać także w postępowaniu o
odszkodowanie prowadzonym z inicjatywy wierzyciela tego obowiązku, na podstawie art.
18 ust. 5 u.o.p.l. Taki sam zarzut może zgłosić gmina, na terenie której
już po złożeniu oferty wynajęcia lokalu socjalnego i w związku ze zmianą granic
znalazł się lokal podlegający wydaniu zgodnie z wyrokiem eksmisyjnym.
8. Sądy orzekające w sprawie ustaliły, że wyrokowi
Sądu Rejonowego z 23 kwietnia 2007 r. nakazującemu osobom zajmującym
nieruchomość powoda jej opróżnienie nadano klauzulę wykonalności postanowieniem
Sądu Rejonowego z 28 marca 2008 r. Nie ma racji Sąd Okręgowy, o ile przyjmuje,
że okoliczność nadania klauzuli wykonalności wyrokowi eksmisyjnemu nie ma
żadnego znaczenia przy ocenie, czy istnieje obowiązek gminy właściwej ze
względu na położenie nieruchomości, której dotyczy wyrok eksmisyjny do
dostarczenia eksmitowanemu lokalu socjalnego. Z zaakceptowanych ustaleń Sądu
Rejonowego wynika, że oferta Gminy T. zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego
znajduje się na k. 32 akt sprawy zarejestrowanej do sygn. I C 260/07. Przed
wydaniem rozstrzygnięcia w sprawie o odszkodowanie Sąd musi rozważyć, czy
oferta ta była skuteczną ofertą zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego, a
zatem, czy spowodowała wygaśnięcie obowiązku dostarczenia takiego lokalu.
Wymaga to zbadania, czy gmina, o której mowa w art. 14 ust. 1 zdanie
drugie u.o.p.l. złożyła tę ofertę wszystkim uprawnionym i czy oferowany przez
nią lokal spełniał warunki lokalu socjalnego. Jeśli tak było, to ma rację
pozwana, że obowiązek dostarczenia tego lokalu wygasł wraz ze złożeniem oferty
dłużnikom obowiązku opuszczenia, opróżnienia i wydania powodowi lokalu
mieszkalnego, bo po złożeniu nieprzyjętej przez uprawnionych oferty, wyrok
eksmisyjny mógł być wykonany.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. i art. 108 § 2 w zw. z art.
39821 i art. 391 § 1k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.
