Jeżeli prawomocny wyrok nakazujący opróżnienie lokalu
zawiera orzeczenie o uprawnieniu pozwanego do lokalu socjalnego, w procesie o
zapłatę przez pozwanego odszkodowania za korzystanie z lokalu bez tytułu
prawnego ma zastosowanie art. 34 ust. 2 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie
lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (jedn. tekst Dz. U. z 1998 r. Nr
120, poz. 787 ze zm.).
Uzasadnienie
faktyczne
Powódka wniosła o nakazanie pozwanej opróżnienia
lokalu mieszkalnego nr 2 przy ul S. 6 w W. oraz o zasądzenie od pozwanej kwoty
356,40 zł tytułem odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu w okresie od
czerwca 1998 r. do listopada 1998 r. Dochodzona kwota stanowiła połowę
podwójnej wysokość czynszu (regulowanego), należnego w wymienionym okresie za
zajmowany przez pozwaną lokal.
Powódka jest współwłaścicielką nieruchomości przy ul
S. 6. Pozwana zajmuje lokal nr 2 od 1990 r. Wcześniej zajmowała lokal nr 3,
którego jest najemcą na podstawie decyzji o przydziale. W posiadanie lokalu nr
2 pozwana weszła w wyniku umowy zamiany zawartej w 1989 r. z innym
współwłaścicielem budynku. Powodem zamiany były trudności pozwanej i drugiej
współnajemczyni (już nieżyjącej) w utrzymaniu lokalu nr 3, mającego
powierzchnię znacznie większą niż lokal nr 2. Umowa zamiany nie została
usankcjonowana stosowną decyzją administracyjną i dlatego pozwana nie stała się
najemcą lokalu nr 2.
Wyrokiem częściowym z dnia 2 lutego 1998 r. Sąd
Rejonowy nakazał pozwanej opróżnienie lokalu nr 2 oraz orzekł o jej uprawnieniu
do lokalu socjalnego. Wyrok ten, niezaskarżony przez żadną ze stron,
uprawomocnił się. Wyrokiem zaś końcowym z dnia 25 stycznia 1999 r. Sąd Rejonowy
oddalił powództwo w części dotyczącej zapłaty kwoty 356,40 zł. Uznał, że
pozwana nie jest zobowiązana do zapłaty podwójnej wysokości czynszu, gdyż nie
stosuje się do niej art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o
najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (jedn. tekst Dz. U. z
1998 r. Nr 120, poz. 787 ze zm. - dalej "u.naj.lok."), lecz art.
34 ust. 2 tej ustawy, zgodnie z którym do czasu dostarczenia pozwanej
lokalu socjalnego ma ona uiszczać odszkodowanie za korzystanie z zajmowanego
lokalu w wysokości odpowiadającej należnemu czynszowi. Pozwana zaś w okresie od
czerwca do listopada 1998 r. z obowiązku tego wywiązywała się.
Rozpoznając apelację powódki od wyroku końcowego Sądu
Rejonowego, Sąd Okręgowy nabrał poważnych wątpliwości co do zagadnienia
prawnego przytoczonego na wstępie uchwały. Wątpliwości te zrodziły się w wyniku
zestawienia ustaleń dokonanych w sprawie z treścią art. 36 ust. 1
u.naj.lok. W myśl powołanego przepisu, sąd w wyroku nakazującym opróżnienie
lokalu może orzec o uprawnieniu pozwanego do lokalu socjalnego, jeżeli pozwany
był uprzednio najemcą zajmowanego lokalu, czyli jeśli wyrok eksmisyjny jest
następstwem wygaśnięcia prawa najmu pozwanego do zajmowanego lokalu. Z
dokonanych zaś w sprawie ustaleń wynika, że pozwana nigdy nie była najemcą
lokalu nr 2; od początku władała nim bez tytułu prawnego. Orzeczenie przez Sąd
Rejonowy w wyroku częściowym o jej uprawnieniu do lokalu socjalnego stanowiło
więc wynik oczywistego błędu. W związku z tym wyłania się pytanie, czy pozwana
jest w rozumieniu art. 34 ust. 2 u.naj.lok. osobą zajmującą lokal bez tytułu
prawnego, której przysługuje prawo do lokalu socjalnego, czy też nie może być
uznana za taką osobę.
Za pierwszą ewentualnością przemawia, zdaniem Sądu
Okręgowego, wykładnia językowa. Zakresem użytego w art. 34 ust. 2 u.naj.lok.
zwrotu "zajmuje lokal bez tytułu prawnego" jest bowiem objęty każdy
przypadek bezprawnego korzystania z lokalu, zarówno więc taki, w którym
korzystający był uprzednio najemcą zajmowanego lokalu, jak i taki, w którym
korzystający nigdy nie miał tytułu prawnego do zajmowanego lokalu. Pierwsza
ewentualność ma ponadto oparcie - zdaniem Sądu Okręgowego - w regulacjach
procesowych. Według art. 365 § 1 k.p.c., prawomocny wyrok wiąże nie
tylko strony i sąd, który go wydał, lecz również inne sądy i inne organy
państwowe. To zatem, że prawomocny wyrok orzekający o uprawnieniu pozwanej do
lokalu socjalnego jest oczywiście błędny, nie powinno mieć znaczenia. Powódka
mogła go kwestionować w postępowaniu odwoławczym.
Za drugą natomiast ewentualnością przemawia, zdaniem
Sądu Okręgowego, wzgląd na ratio legis art. 34 ust. 2 u.naj.lok. Zastosowanie w
odniesieniu do pozwanej tego przepisu dlatego, że sąd omyłkowo przyznał jej
uprawnienie do lokalu socjalnego, godziłoby w jego cel; jest nim przecież
ochrona tylko tych osób, które są uprawnione do lokalu socjalnego w myśl art.
36 ust. 1 u.naj.lok., czyli jedynie byłych najemców, przepisy art. 34 ust. 2 i
art. 36 u.naj.lok. są bowiem ze sobą ściśle powiązane. Art. 34 ust. 2
u.naj.lok. jest poprzedzony ust. 1, który wyraźnie mówi o byłym najemcy.
W razie opowiedzenia się za pierwszą ewentualnością, o
odszkodowaniu należnym od pozwanej powinien rozstrzygać art. 34 ust. 2
u.naj.lok., natomiast w razie przyjęcia drugiej ewentualności, podstaw do
określenia odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanej należałoby poszukiwać,
zdaniem Sądu Okręgowego, w art. 64 u.naj.lok. Wiąże się to z tym, że
pozwana zajmowała lokal nr 2 bez tytułu prawnego już w chwili wejścia w życie
ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych. Odszkodowanie,
o którym mowa w tym przepisie, pozwana uiszczałaby do chwili dostarczenia jej
lokalu socjalnego, gdyż chwilę tę należałoby utożsamić z wymienionym w tym
przepisie "terminem opróżnienia lokalu".
Uzasadnienie
prawne
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istotnym elementem regulacji zawartej w ustawie o
najmie są przepisy dotyczące lokali socjalnych. Według art. 5u.naj.lok.,
gmina, w wypadkach przewidzianych w tej ustawie, zapewnia ze swych zasobów
mieszkaniowych osobom potrzebującym lokale socjalne.
W myśl art. 28 ust. 1 zdanie pierwsze
u.naj.lok., umowa o najem lokalu socjalnego może być zawarta z osobą, która nie
ma zaspokojonych potrzeb mieszkaniowych i znalazła się w niedostatku, wskutek
czego jej dochód miesięczny nie pozwala na wynajęcie lokalu na zasadach
ogólnych. Przepis ten nie kreuje między osobą, o której w nim mowa, a gminą
stosunku obligacyjnego obejmującego roszczenie tej osoby o zawarcie z nią umowy
najmu lokalu socjalnego (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30
kwietnia 1997 r., III CZP 13/97, OSNC 1997, nr 8, poz. 104).
Ponadto, zgodnie z art. 28 ust. 1 zdanie drugie
u.naj.lok., umowę o najem lokalu socjalnego zawiera się również w wypadku, gdy
ustawa nakłada na gminę taki obowiązek. Przepisem przewidującym wspomniany
obowiązek jest właśnie art. 36 u.naj.lok. Stosownie do tego przepisu,
sąd biorąc pod uwagę dotychczasowy sposób korzystania z lokalu przez najemcę,
jego szczególną sytuacje materialną i rodzinną, może w wyroku nakazującym
opróżnienie lokalu orzec o uprawnieniu najemcy do otrzymania lokalu socjalnego.
W takim wypadku gmina jest obowiązana zapewnić lokal socjalny, a uprawniony ma
pierwszeństwo w jego uzyskaniu. Z przepisu tego wynika, że o uprawnieniu do
lokalu socjalnego sąd orzeka w wyroku nakazującym opróżnienie lokalu, i że
orzeczenie takie może zapaść - jak trafnie przyjął Sąd Okręgowy - tylko na
rzecz pozwanego, który był uprzednio najemcą zajmowanego lokalu
(zob. uchwałaSądu Najwyższego z dnia 22 maja 1996 r., III CZP 51/96, OSNC
1996, nr 9, poz. 120, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 1997
r., III CZP 16/97, OSNC 1997, nr 8, poz. 105 oraz uchwała składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2000 r., III CZP 4/00, OSNC
2000, nr 11, poz. 195).
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 18 lutego 1997
r., K 16/96 (OTK Zbiór Urzędowy 1997, nr 1, poz. 5) przyjął, że zgodna z
zasadami sprawiedliwości (obecnie art. 2 Konstytucji RP) oraz
równości (obecnie art. 32Konstytucji RP) pozostaje jedynie taka wykładnia
art. 36 ust. 1 u.naj.lok., według której orzeczenie o uprawnieniu do lokalu
socjalnego jest uzależnione nie tylko od przesłanek wymienionych w tym
przepisie, ale także od niedostatku pozwanego, czyli od okoliczności
wymienionej w art. 28 ust. 1 u.naj.lok. (zob. też uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 8 grudnia 1995 r., III CZP 171/95, OSNC 1996, nr 5, poz. 64).
Wykazanie przesłanek warunkujących orzeczenie o uprawnieniu do lokalu
socjalnego należy do pozwanego. Sąd powinien z urzędu podjąć inicjatywę
dowodową tylko w sytuacjach szczególnych, objętych zakresem art.
232 zdanie drugie k.p.c. (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 28 maja 2000 r., III CZP 4/00). Osobie uprawnionej do lokalu socjalnego
zgodnie z art. 36 u.naj.lok. przysługuje roszczenie wobec gminy o zawarcie
umowy najmu takiego lokalu, przy czym dodaje się, że chodzi tu o roszczenie o
zawarcie umowy najmu konkretnego lokalu socjalnego (zob. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 15 marca 1995 r., III CZP 23/95, OSNC 1995, nr 7-8, poz.
105, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 1996 r., III CZP 7/96,
OSNC 1996, nr 5, poz. 68, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 marca
1996 r., III CZP 18/96, OSNC 1996, nr 5, poz. 74, postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 14 stycznia 1997 r., I CZ 26/96, OSNC 1997, nr 8, poz.
106, uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego
1997 r., III CZP 120/96, OSNC 1997, nr 6-7, poz. 69 i uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 30 kwietnia 1997 r., III CZP 13/97).
Nie jest jasny charakter orzeczenia o uprawnieniu do
lokalu socjalnego; czy jest to orzeczenie konstytutywne, czy też
deklaratoryjne. Niektóre wypowiedzi orzecznictwa zdają się wychodzić z
założenia, że orzeczenie to ma charakter konstytutywny. Mówi się bowiem w nich
o nadaniu przez sąd najemcy uprawnienia do lokalu socjalnego, jak też, że
uprawnienie najemcy i odpowiadający mu obowiązek gminy wynikają z orzeczenia
sądu (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 kwietnia 1997 r., III
CZP 13/97). Inne natomiast wypowiedzi judykatury sugerują raczej deklaratoryjny
charakter orzeczenia o uprawnieniu najemcy do lokalu socjalnego. Wniosek taki zdaje
się wynikać z wypowiedzi, że sąd "stwierdza" uprawnienie do
otrzymania mieszkania socjalnego (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18
lutego 1997 r., K 16/96, pkt III. 2 uzasadnienia), a także z wypowiedzi
wskazującej, iż z uwagi na zmienny charakter przesłanek orzeczenia o
uprawnieniu do lokalu socjalnego (odwołania się do sytuacji materialnej i
rodzinnej pozwanego) nie można wykluczyć odpadnięcia tych przesłanek po wydaniu
wspomnianego orzeczenia, wobec czego należy dopuścić możliwość kwestionowania
uprawnienia pozwanego do lokalu socjalnego, o którym orzekł sąd, z powodu
zaszłych później zmian w sytuacji pozwanego (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15
marca 1995 r., III CZP 23/95).
Z tych dwóch ewentualności za bardziej uzasadnioną
należy uznać drugą. Przemawia za nią wspomniana potrzeba eliminacji z kręgu
osób uprawnionych do lokalu socjalnego tych z nich, których sytuacja
rodzinno-majątkowa po wydaniu orzeczenia uległa zmianie sprzeciwiającej się
otrzymaniu przez nie lokalu socjalnego. Przy założeniu, że orzeczenie o
uprawnieniu do lokalu socjalnego ma charakter konstytutywny, eliminacja, o
której mowa, byłaby niemożliwa. Natomiast opowiedzenie się za deklaratoryjnym
charakterem tego orzeczenia czyni ją możliwą. Zarazem jednak trzeba przyjąć, że
orzeczenie to stanowi wyłączny dowód uprawnienia do lokalu socjalnego. W
przeciwnym bowiem wypadku regulacja art. 36 ust. 1 u.naj.lok.,
dotycząca orzekania przez sąd w wyroku eksmisyjnym o uprawnieniu do lokalu
socjalnego, byłaby zbędna. Konkludując, należy przyjąć, że uprawnienie do
lokalu socjalnego można wykazać tylko za pomocą orzeczenia, o którym mowa w
art. 36 ust. 1 u.naj.lok. Legitymowanie się takim orzeczeniem nie wyklucza
jednak wykazania, że osoba, na której rzecz zostało ono wydane, utraciła
uprawnienie do lokalu socjalnego wskutek zaszłych później zmian w jej sytuacji
rodzinno-majątkowej.
Przysługiwanie osobie eksmitowanej uprawnienia do
lokalu socjalnego, o którym mowa w art. 36 ust. 1 u.naj.lok., wyklucza
wykonanie wyroku eksmisyjnego przed dostarczeniem lokalu socjalnego. Oprócz
tego, przysługiwanie osobie eksmitowanej wspomnianego uprawnienia wywiera wpływ
na wysokość odszkodowania uiszczanego przez tę osobę za korzystanie z
zajmowanego lokalu do czasu dostarczenia jej lokalu socjalnego.
Według art. 18 ust. 3 i 4 u.naj.lok., w razie samowolnego zajęcia
lokalu, odszkodowanie za korzystanie z niego bez tytułu prawnego wynosi 200%
czynszu, jaki osoba zajmująca lokal byłaby obowiązana płacić z tytułu jego
najmu; jeżeli zaś powyższe odszkodowanie nie pokrywa poniesionych strat,
wynajmujący może żądać odszkodowania uzupełniającego. Z mocy art.
34 u.naj.lok., przytoczona regulacja ma zastosowanie także wtedy, gdy
pomimo ustania stosunku najmu, dotychczasowy najemca nie opuścił lokalu. Art.
34 u.naj.lok. w pierwotnym brzmieniu nie wprowadzał żadnych wyjątków od
stosowania art. 18 ust. 3 i 4 tej ustawy do wypadków, w których dotychczasowy
najemca nie opuścił lokalu. Do zapłaty 200% czynszu i pokrycia ewentualnie
dalszych strat był zatem zobowiązany także ten były najemca, na którego rzecz
sąd w wyroku eksmisyjnym orzekł uprawnienie do lokalu socjalnego. Sytuacja
uległa zmianie po wejściu w życie z dniem 24 października 1997 r.
przepisu art. 1 pkt 19 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o zmianie
ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych oraz o zmianie
ustawy - Prawo spółdzielcze (Dz. U. Nr 111, poz, 723). Oznaczono nim
dotychczasową zawartość art. 34 u.naj.lok. jako art. 34 ust. 1 u.naj.lok. i
dodano art. 34 ust. 2 u.naj.lok., postanawiający, że przepisu art. 34 ust. 1
u.naj.lok., rozciągającego zastosowanie art. 18 ust. 3 i 4 tej ustawy na
wypadki, w których dotychczasowy najemca nie opuścił lokalu, "... nie
stosuje się do osoby zajmującej lokal bez tytułu prawnego, której przysługuje
prawo do lokalu zamiennego lub socjalnego"; jednocześnie w art.
34 ust. 2 u.naj.lok. zastrzeżono, że "do czasu dostarczenia lokalu
zamiennego lub socjalnego osoba ta uiszcza odszkodowanie za korzystanie z
lokalu w wysokości odpowiadającej czynszowi, jaki powinna płacić, gdyby
stosunek najmu nie wygasł". Uwzględniając uregulowanie przewidziane
w art. 36 ust. 1 u.naj.lok., nie powinno budzić wątpliwości, że
zastosowanie art. 34 ust. 2 tej ustawy zakłada orzeczenie przez sąd w wyroku
eksmisyjnym o uprawnieniu do lokalu socjalnego. W myśl art. 36 ust. 1
u.naj.lok., o uprawnieniu do lokalu socjalnego można orzec tylko na rzecz
byłego najemcy, zaś orzeczenie sądu o uprawnieniu do lokalu socjalnego stanowi
wyłączny dowód tego uprawnienia. Jeżeli eksmitowany, gdy był najemcą, płacił czynsz
regulowany, o wysokości odszkodowania, o którym mowa w art. 34 ust. 2
u.naj.lok., decyduje czynsz regulowany. Jeżeli zaś eksmitowany, będąc najemcą,
był zobowiązany do zapłaty czynszu wolnego, wysokość odszkodowania limituje
czynsz wolny. Art. 34 ust. 2 u.naj.lok. stanowi wyraźnie, że odszkodowanie we
wskazanym w tym przepisie rozmiarze uiszcza się do czasu dostarczenia lokalu
socjalnego. Jeśli zaś chodzi o chwilę początkową, trzeba przyjąć, że jest nią
chwila wygaśnięcia najmu. Za przyjęciem, że odszkodowanie w wysokości wskazanej
w art. 34 ust. 2 u.naj.lok. należy się od dnia wygaśnięcia najmu, przemawia cel
tego przepisu.
Na zakres zastosowania art. 36 ust. 1 u.naj.lok. ma
wpływ także art. 38 tej ustawy, który wyklucza orzeczenie o
uprawnieniu do lokalu socjalnego na rzecz najemcy eksmitowanego z powodu
znęcania się nad rodziną.
Poza tym wyłonił się problem stosunku art. 36 ust. 1
u.naj.lok. do art. 64 tej ustawy, zamieszczonego
w rozdzialezatytułowanym "Przepisy szczególne, przejściowe i
końcowe" (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1995 r.,
III CZP 32/95, OSNC 1995, nr 6, poz. 98 oraz uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 20 lipca 1995 r., III CZP 89/95, OSNC 1995, nr 12, poz. 170). Przepis
art. 64 u.naj.lok. stanowi, że właściciel lub zarządca budynku, jeżeli nie
zostanie zawarta umowa najmu, może wytoczyć powództwo o nakazanie przez sąd
opróżnienia lokalu z osób, które w dniu wejścia w życie ustawy zajmowały go bez
tytułu prawnego; w takim wypadku stosuje się odpowiednio przepis art. 33u.naj.lok.
(a ściśle art. 33 ust. 1, ponieważ tak obecnie jest oznaczona pierwotna treść
art. 33). Art. 64 u.naj.lok. dotyczy zatem tylko osób, które zajmowały lokal
bez tytułu prawnego w dniu wejścia w życie tej ustawy. W jego świetle jest
obojętne, czy dana osoba zajmowała w tym dniu lokal bez tytułu prawnego
dlatego, że uprzednio weszła bezprawnie w jego posiadanie, czy też dlatego, że
utraciła do niego przysługujące jej wcześniej uprawnienie.
Z zawartego w art. 64 u.naj.lok. nakazu odpowiedniego
stosowania art. 33 ust. 1 tej ustawy wynikają dwie konsekwencje. Po pierwsze,
sąd, w razie uwzględnienia powództwa, powinien w wyroku wyznaczyć - biorąc pod
uwagę całokształt okoliczności sprawy - termin opróżnienia lokalu. Po drugie,
na rzecz powoda należy zasądzić odszkodowanie za korzystanie przez pozwanego z
lokalu w okresie od wejścia w życie ustawy o najmie lokali mieszkalnych i
dodatkach mieszkaniowych do wyznaczonego w wyroku dnia opróżnienia lokalu, w
wysokości odpowiadającej czynszowi, jaki pozwany byłby obowiązany płacić, gdyby
był najemcą. W wypadku gdy spór dotyczy lokalu wymienionego w art.
25 u.naj.lok. będzie to czynsz regulowany, w innych wypadkach czynsz wolny
(zob.uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1998 r., III CZP 62/97,
OSNC 1998, nr 6, poz. 91).
Lokata art. 64 u.naj.lok. mogłaby przemawiać za tym,
że jest on przepisem szczególnym w stosunku do regulacji art. 36 ust. 1 tej
ustawy, czyli wyłączającym jej zastosowanie w zakresie jego hipotezy. Jednakże
zestawienie treści art. 64 u.naj.lok. z treścią art. 36 ust. 1 tej ustawy
prowadzi do odmiennego wniosku. Wynikająca z art. 33 ust. 1 w związku z art. 64
u.naj.lok. regulacja, przewidująca wyznaczenie terminu opróżnienia lokalu,
odnosi się do każdego wypadku zajmowania lokalu bez tytułu prawnego w dniu
wejścia w życie tej ustawy, a więc także do każdego wypadku zajmowania w tym
dniu lokalu bez tytułu prawnego przez osobę, która była uprzednio jego najemcą,
natomiast orzeczenie o uprawnieniu do lokalu socjalnego jest uzależnione od
spełnienia się w odniesieniu do byłego najemcy dodatkowych przesłanek. Znacząco
przy tym mogłaby się różnić wysokość odszkodowania należnego od byłego najemcy,
w zależności od tego, czy zostałoby ono obliczone na podstawie art.
33 ust. 1 w związku z art. 64 u.naj.lok., czy też na
podstawie art. 34 ust. 2 w związku z art. 36 ust. 1 tej
ustawy. W wypadku zajmowania przez byłego najemcę lokalu położonego w budynku,
o którym mowa w art. 56 ust. 2 tej ustawy (co do czasu obowiązywania
tego przepisu zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 stycznia 2000 r.,
P 11/99, OTK Zbiór Urzędowy 2000, nr 1, poz. 3), odszkodowanie obliczone na
podstawie art. 34 ust. 2 w związku z art. 36 ust. 1 u.naj.lok. byłoby
limitowane wysokością czynszu regulowanego, natomiast odszkodowanie obliczone na
podstawie art. 33 ust. 1 w związku z art. 64 tej ustawy byłoby limitowane
wysokością czynszu wolnego. Wskazane różnice między regulacją przewidzianą w
art. 64 u.naj.lok. a regulacją wynikającą z art. 36 ust. 1 tej ustawy, nakazują
przyjąć, że w wypadku, w którym lokal w dniu wejścia w życie ustawy o najmie
lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych zajmował bez tytułu prawnego
jego były najemca, może mieć zastosowanie albo art. 64 u.naj.lok., albo art. 36
ust. 1 tej ustawy; ten ostatni, oczywiście, o tyle tylko, o ile ponadto
spełnione są wszystkie pozostałe przesłanki jego zastosowania.
Przepis art. 64 u.naj.lok. nie stałby więc na
przeszkodzie zastosowaniu art. 36 ust. 1 w odniesieniu do pozwanej, mimo
zajmowania przez nią lokalu bez tytułu prawnego w dniu wejścia w życie ustawy o
najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych, jeżeli po stronie
pozwanej zachodziłyby wszystkie przesłanki orzeczenia o uprawnieniu do lokalu
socjalnego. Tak jednak, co mocno podkreślił Sąd Okręgowy, nie było, ponieważ
pozwanej nigdy nie przysługiwało prawo najmu do objętego sporem lokalu
(podniesiona w piśmiennictwie na tle uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24
stycznia 1996 r., III CZP 195/95, OSP 1996, nr 12, poz. 228, kwestia
dopuszczalności analogicznego stosowania art. 36 ust. 1 u.naj.lok. w
odniesieniu do osoby, która od początku zajmowała lokal bez tytułu prawnego,
musi, a w każdym razie może, być tu pominięta, ze względu na ujęcie
przedstawionego zagadnienia prawnego).
Mimo trafnego spostrzeżenia Sądu Okręgowego o
wadliwości wyroku orzekającego o uprawnieniu pozwanej do lokalu socjalnego,
decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia ma nie ta
okoliczność, lecz to, że wyrok ten jest prawomocny. Prawomocny wyrok nakazujący
opróżnienie lokalu wiąże bowiem, stosownie do art. 365 § 1 k.p.c.,
strony, sąd, który go wydał, oraz inne sądy i inne organy państwowe także w
zakresie orzeczenia (jeżeli je zawiera) o uprawnieniu do lokalu socjalnego.
Stąd wynika więc, między innymi, że wszystkie sądy, ilekroć wyłoni się przed
nimi kwestia przysługiwania danej osobie uprawnienia do lokalu socjalnego muszą
uznawać tę osobę za posiadającą takie uprawnienie, zgodnie z treścią zapadłego
na jej rzecz prawomocnego orzeczenia. Również zatem w procesie o odszkodowanie
za korzystanie z lokalu bez tytułu prawnego, w którym wysokość należnego
odszkodowania zależy, stosownie do art. 34 ust. 2 u.naj.lok., od tego, czy
pozwany jest uprawniony do lokalu socjalnego, sąd musi uznać pozwanego, na
którego rzecz zapadło rozpatrywane orzeczenie, za czyniącego zadość wspomnianej
dopiero co przesłance wymienionego przepisu. Okoliczność, że orzeczenie to
wykazuje wadliwości, jest tu bez znaczenia. Właściwym miejscem do ich
podniesienia były środki odwoławcze przysługujące w toku instancji, tj. przed
uprawomocnieniem się orzeczenia. Innymi słowy, mocy wiążącej prawomocnego
orzeczenia o uprawnieniu do lokalu socjalnego nie można podważać, powołując się
na to, że zostało ono wydane, mimo braku stosownych ku temu przesłanek. Poza
tym, orzeczenie to jako zawierające rozstrzygnięcie co do istoty sprawy
korzysta z powagi rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.). W konsekwencji powód
nie może także, odwołując się do faktów zaistniałych przed uprawomocnieniem się
rozpatrywanego orzeczenia, domagać się ponownego rozstrzygnięcia w przedmiocie
uprawnienia pozwanego do lokalu socjalnego przez ustalenie, że uprawnienie
takie pozwanemu nie przysługuje. Negatywny aspekt powagi rzeczy osądzonej nie
sprzeciwia się natomiast - jak już była o tym mowa - wykazywaniu przez powoda,
że pozwany utracił uprawnienie do lokalu socjalnego, stwierdzone prawomocnym
orzeczeniem, wskutek zaszłych później zmian w jego sytuacji
rodzinno-majątkowej.
